Chương 009: Dòng Sông Và Lò Luyện
Sự hiện diện của thành phố Pittsburgh bắt nguồn từ một tất yếu địa lý.
Trên bản đồ lục địa Bắc Mỹ, hai dòng sông lớn đã hẹn nhau tại nơi này.
Từ phương Nam, sông Monongahela lững lờ trôi, mang theo trong lòng nó than đá từ sâu trong dãy Appalachia.
Từ phương Bắc, sông Allegheny cuồn cuộn đổ về, chở theo gỗ và quặng sắt của vùng Bắc Pennsylvania.
Chúng giao thoa, hợp nhất thành một thủy mạch hùng mạnh hơn, sông Ohio, để rồi từ đó một đường xuôi về Tây, thọc sâu vào trái tim của nước Mỹ.
Vùng tam giác châu này sinh ra đã là một yết hầu chiến lược.
Người da đỏ từng săn bắn tại đây. Người Pháp đến xây pháo đài Duquesne. Người Anh chiếm lấy và đổi tên thành pháo đài Pitt.
Lịch sử thuở ban sơ của nó là câu chuyện về da thú, pháo đài và dã tâm của những thực dân. Số phận của mảnh đất này dường như đã bị đóng đinh vào xung đột và chinh phạt.
Song, thiên mệnh thực sự mà những dòng sông mang lại không phải là quân sự, mà là công nghiệp.
Giữa thế kỷ mười chín, người ta tìm ra bí mật của việc kết hợp than đá nơi đây với quặng sắt phương Bắc. Bí mật ấy mang tên: Thép.
Ngọn lửa từ lò chuyển Bessemer lần đầu tiên bùng lên trên mảnh đất này, thứ nó phun ra không phải là tàn lửa, mà là vàng ròng.
Từ đó, Pittsburgh không còn là pháo đài Pitt nữa. Nó hóa thân thành lò Luyện của nước Mỹ.
Andrew Carnegie dựng lên đế chế thép khổng lồ, còn Henry Clay Frick dùng máu và mồ hôi của công nhân đốt lò để nạp nhiên liệu cho đế chế ấy.
Từng con tàu chở quặng sắt xuôi dòng, từng đoàn tàu hỏa chất đầy than đá gầm rú lao tới.
Tất cả bị ném vào lò cao, nung chảy trong nhiệt độ hơn ngàn độ C, hòa trộn, tôi luyện, để rồi cuối cùng hóa thành đường ray, thành cầu cống, thành khung xương của những tòa nhà chọc trời và lớp giáp của những cỗ máy chiến tranh.
Không khí Pittsburgh từ ấy đặc quánh mùi lưu huỳnh quyện lẫn mùi kim loại.
Thanh âm của thành phố này là tiếng búa máy khổng lồ giáng xuống những thỏi thép, là tiếng rít gào của dòng kim loại lỏng rót vào khuôn.
Ban ngày, khói đặc từ ống khói che khuất mặt trời, bầu trời mang một màu cam quạch quỷ dị.
Ban đêm, khi lò cao xả xỉ, ánh lửa hắt lên bầu trời đêm sáng chói như cổng địa ngục.
Thành phố này dùng thép để định nghĩa chính mình.
Hàng vạn người nhập cư bị ngọn lửa địa ngục ấy thu hút.
Người Ba Lan, người Slovakia, người Ý, người Ireland... họ tháo chạy khỏi cái nghèo của cựu lục địa, lao thân mình vào cái lò luyện của Tân Thế Giới.
Họ làm việc mười hai tiếng mỗi ngày trong môi trường hiểm nghèo, chui rúc trong những khu ổ chuột chật chội, dùng lá phổi trần lọc lấy bầu không khí sặc mùi lưu huỳnh, đánh đổi sinh mạng lấy những đồng lương rẻ mạt.
Tiếng súng trong cuộc đại đình công Homestead bị tiếng gầm của lò cao nuốt chửng. Máu của công nhân chỉ tô điểm thêm một vệt đỏ vô nghĩa cho những tấm thép vừa nung.
Sự huy hoàng của Pittsburgh được xây đắp trên sự vắt kiệt tài nguyên thiên nhiên và sự bóc lột sức lao động con người tàn khốc.
Nó không sản xuất những món hàng tinh xảo, nó chỉ sản xuất nguyên liệu của sức mạnh.
Hai cuộc Thế chiến là thời hoàng kim của Pittsburgh, biến nó thành “Công xưởng của nền Dân chủ”.
Mỗi chiến hạm, mỗi chiếc xe tăng, mỗi quả đạn pháo của quốc gia này đều chảy trong mình dòng máu thép đến từ Pittsburgh.
Sức mạnh của thành phố chạm đến đỉnh cao.
Tên tuổi của nó bị trói chặt vào sức mạnh của nước Mỹ.
Và rồi, huy hoàng chấm dứt.
Bởi chiến tranh đã tàn, và thế giới đã đổi thay.
Những nhà máy thép tối tân của Nhật và Đức sản xuất ra loại thép tốt hơn với chi phí thấp hơn.
Cơn sóng thần toàn cầu hóa đánh tan những hàng rào thuế quan mà Pittsburgh từng dựa vào để sinh tồn. Ngành công nghiệp thép, trái tim của thành phố, bỗng chốc hóa thành một gã khổng lồ già nua, béo phì và chậm chạp.
Khủng hoảng dầu mỏ thập niên 70 là đòn đau đầu tiên. Sự dịch chuyển sản xuất thập niên 80 là đòn chí mạng.
Các nhà máy lần lượt đóng cửa.
Những con quái vật từng ngày đêm gầm rú chợt lặng thinh.
Lửa lò cao tắt ngấm. Băng chuyền ngừng chạy. Nhà xưởng bỏ hoang.
Sự tĩnh lặng bao trùm lên những thung lũng sông từng huyên náo. Đó là một sự tĩnh lặng còn đáng sợ hơn cả tiếng ồn.
Nó đồng nghĩa với việc làm biến mất, tiền lương đứt đoạn, và cái chết của một lối sống.
Làn sóng thất nghiệp quét qua cả thành phố. Hàng vạn công nhân, những người đàn ông cả đời chỉ biết luyện thép, những người từng tự hào vỗ ngực xưng tên là thợ thép, bỗng chốc nhận ra mình bị thời đại vứt bỏ bên lề đường.
Kỹ năng cả đời của họ trở nên rẻ rúng không đáng một xu. Lòng kiêu hãnh của họ bị nghiền nát bởi những ô trắc nghiệm lạnh lùng trên tờ đơn xin trợ cấp thất nghiệp.
Dân số thành phố sụt giảm nghiêm trọng. Người ta bỏ chạy về phương Nam, phương Tây, đến vùng Vành đai Mặt trời để tìm cơ hội.
Ở lại chỉ còn những người già không đi nổi, và những người trẻ không thấy nổi tương lai.
“Vành đai Rỉ sét” trở thành cái tên mới của Pittsburgh và những người anh em cùng cảnh ngộ.
Sự rỉ sét không chỉ ăn mòn bề mặt những nhà máy hoang phế, mà còn lan vào từng ngóc ngách đô thị, từng mái nhà, và tâm hồn mỗi con người.
Sau đó, thành phố bắt đầu cuộc “Tái thiết” của nó.
Động cơ kinh tế cũ đã tắt, động cơ mới bị cưỡng ép khởi động.
Trung tâm Y tế Đại học Pittsburgh (UPMC) và Đại học Carnegie Mellon trở thành cột trụ mới.
Y tế và Giáo dục thay thế Thép và Than.
Trung tâm thành phố mọc lên những tòa nhà chọc trời bọc kính, bên trong chật ních bác sĩ, luật sư, chuyên gia phân tích tài chính và kỹ sư phần mềm. Họ là những kẻ chiến thắng của thời đại mới, mang về nguồn thuế mới, sức sống mới.
Báo chí bắt đầu ca tụng kỳ tích chuyển mình của Pittsburgh, từ một thành phố công nghiệp bẩn thỉu lột xác thành đô thị hiện đại đáng sống với công nghệ cao và giáo dục hàng đầu.
Nhưng chỉ cần bước ra khỏi vài khu phố hào nhoáng ở trung tâm, người ta sẽ thấy mặt trái của kỳ tích ấy.
Những khu dân cư thợ thuyền xưa cũ vẫn mắc kẹt trong cơn ác mộng rỉ sét.
Cửa tiệm đóng cửa, nhà hoang điêu tàn, trên phố chỉ còn đám thanh niên lông bông và những bóng người già lọm khọm.
Đại dịch thuốc giảm đau Opioid quét qua những góc khuất bị lãng quên này như một cơn bệnh dịch.
Thế hệ cha ông mất việc làm, thế hệ con cháu mất hy vọng.
Sự giàu có mới không chảy về túi những gia đình đã cống hiến máu và mồ hôi cho thành phố này suốt bao đời.
Nhiên liệu của động cơ mới không còn là than đá, mà là những nhân tài đổ về từ khắp cả nước, thậm chí khắp thế giới.
Thành phố bị một bức tường vô hình xẻ làm đôi.
Một bên là ánh sáng của Tái thiết, một bên là bóng tối của Rỉ sét.
Đó chính là Pittsburgh ngày nay, một thành phố dựng lên trên tất yếu địa lý, huy hoàng nhờ thép và cũng bị nguyền rủa bởi thép.
…
Leo Wallace rảo bước trên đường phố khu South Side của Pittsburgh.
Dù đã rời khỏi thư viện, cuộc đối thoại với Roosevelt, bản kế hoạch cách mạng vĩ đại kia vẫn như ngọn lửa đang thiêu đốt tâm trí anh.
Nhưng lúc này, cơn gió lạnh luồn qua những dãy phố đã kéo anh về với thực tại.
Dưới chân anh là vỉa hè nứt toác. Hai bên đường là những tòa nhà gạch đỏ xây từ cả thế kỷ trước, trên tường vẫn còn ám vết muội than đen kịt của một thời quá vãng.
Vài cửa tiệm dán biển “Cho thuê”, số khác bị đóng đinh ván gỗ bịt kín cửa sổ.
Một nhà hàng gia đình từng buôn bán đắc khách giờ cửa đóng then cài, chỉ còn tấm thực đơn bạc phếch dán trên kính, mức giá ghi trên đó thuộc về một thời đại đã xa.
“Tranh cử Thị trưởng Pittsburgh.” Leo lẩm bẩm trong bụng.
Ba từ ấy ghép lại với nhau nghe mới hoang đường làm sao.
Anh cảm thấy mình như một kẻ vừa tập toẹ biết bơi lại bị bắt đi chinh phục đại dương.
“Tôi phải làm gì đây?” Cuối cùng anh không kìm được cất tiếng hỏi Roosevelt trong tâm trí, “Tôi thậm chí còn chẳng biết bước đầu tiên là gì. Đến tòa thị chính điền đơn? Hay chạy ra giữa đường gào lên với người đi đường là hãy bầu cho tôi?”
Giọng Roosevelt vang lên.
“Tất nhiên là không. Chính trị không phải là một cuộc xung phong cảm tử, mà là một trận chiến địa hào dằng dai. Trước khi nổ súng, cậu phải đào xong chiến hào, tìm được binh lính và sờ nắn rõ hỏa lực của địch nằm ở đâu.”
“Vậy bây giờ chúng ta làm gì?” Leo truy vấn.
“Quên hai chữ tranh cử đi.” Roosevelt chỉ đạo, “Hiện tại cậu không phải ứng cử viên, cậu là một điều tra viên, một nhà xã hội học. Cậu cần tái nhận thức thành phố mà cậu ngỡ là mình đã quen thuộc này. Dùng đôi mắt của cậu, nhìn nó cho thật kỹ.”
“Nhìn thế nào?”
“Đi tìm người ta, nghe người ta nói.” Giọng Roosevelt trở nên cụ thể, “Quên đám giáo sư đại học và đám cổ cồn trắng trung tâm đi. Hãy tìm đến một nửa kia của thành phố, nửa bị lãng quên ấy.”
“Tìm ở đâu?”
“Đến tòa nhà tồi tàn của Liên hiệp Công nhân Thép, xem còn bao nhiêu người bám trụ lại đó. Tìm đến trạm sinh hoạt của Hội Cựu chiến binh, nghe xem đám trẻ trở về từ Iraq và Afghanistan đang oán thán điều gì khi không kiếm nổi việc làm.”
“Đến mấy quán rượu bình dân chỉ nhận tiền mặt, nghe xem mấy tay thợ già thất nghiệp lúc say xỉn bàn tán chuyện gì. Xuống tầng hầm nhà thờ nơi phát chẩn cho người vô gia cư, nhìn biểu cảm trên mặt họ khi nhận xong phần ăn.”
“Việc đầu tiên cậu phải làm, Leo à, là khóa cái miệng lại, dỏng tai lên và lắng nghe. Lắng nghe nỗi đau của thành phố này, cơn giận của nó, khát vọng của nó.”
“Trước khi cậu biết cử tri của cậu muốn gì, thì mọi lời cậu nói ra đều là rác rưởi.”
Hãy bình luận để ủng hộ người đăng nhé!