Chương 005: Bữa Tiệc Của Lũ Mối
Bức tranh bữa tiệc nướng sân sau đẹp như tạp chí bắt đầu xuất hiện những vệt nhiễu sóng.
Màu sắc phai nhạt nhanh chóng. Tông màu ấm áp, bão hoà ban đầu chuyển sang xám xịt, sắc lạnh và vỡ hạt. Thời gian như bị ai đó nhấn nút tua nhanh. Ý thức của Leo bị lôi tuột vào thập niên 70 đầy biến động.
Anh thấy những hàng dài ô tô xếp rồng rắn trước trạm xăng, nơi treo tấm biển “Hôm nay hết xăng”. Anh nếm trải ý nghĩa thực sự của từ “Đình lạm” (Stagflation) – vật giá leo thang nhưng tiền lương dậm chân tại chỗ. Một nỗi lo âu vô hình len lỏi trong từng hơi thở của quốc gia. Ngôi nhà kiên cố ấy lần đầu tiên xuất hiện vết nứt.
Ngay sau đó, hình ảnh chuyển sang một trường quay truyền hình tại trường đại học. Một người đàn ông nhỏ thó, đeo kính, đang hùng biện trước ống kính. Đó là Milton Friedman.
Với tư duy logic sắc bén, ngôn từ đầy tính kích động, ông ta rao giảng với người dân Mỹ rằng sự quản lý của chính phủ là kẻ thù của hiệu quả, công đoàn là vật cản của tự do, và trách nhiệm xã hội duy nhất của doanh nghiệp là tạo ra lợi nhuận cho cổ đông.
“Chúng đóng gói lại cái từ ‘tham lam’ bẩn thỉu thành ‘tư lợi lý tính’, rồi khoác lên nó tấm áo đạo đức cao thượng.” Giọng Roosevelt tràn ngập sự khinh bỉ và ghê tởm không che giấu, “Chúng hạ thấp trách nhiệm của xã hội đối với kẻ yếu, coi đó là gánh nặng cản trở kinh tế phát triển. Lũ mối này, thứ đầu tiên chúng ăn mòn chính là tư tưởng con người.”
Tư tưởng bị ăn mòn, dẫn đến bước ngoặt chính trị.
Màn hình xuất hiện một bóng hình quen thuộc. Kẻ từng là diễn viên Hollywood, nay đứng trên đỉnh cao quyền lực nước Mỹ - Ronald Reagan. Với nụ cười đầy sức hút, giọng nói tràn trề tự tin, ông ta hứa hẹn với người dân Mỹ về một “Buổi sáng của Mỹ”.
Và rồi, Leo nhìn thấy bước ngoặt lịch sử ấy.
Năm 1981.
Tại phòng họp báo Nhà Trắng, Tổng thống Reagan đối diện với ống kính toàn quốc, dùng giọng điệu cứng rắn tuyên bố sa thải toàn bộ nhân viên kiểm soát không lưu liên bang đang đình công. Cảnh quay chuyển sang bên ngoài vành đai cảnh sát ở sân bay. Những chuyên gia từng nắm giữ an toàn bầu trời nước Mỹ, những thủ lĩnh công đoàn của họ bị cảnh sát còng tay, áp giải lên xe thùng như tội phạm.
“Nhìn đi con trai, chính là chỗ này! Đây là sự khởi đầu của sự sụp đổ!” Trong giọng nói của Roosevelt lần đầu tiên bùng lên cơn thịnh nộ không thể kìm nén.
“Ta mất trọn mười hai năm, trải qua vô số cuộc đấu tranh, mới đưa được đại diện công đoàn bước vào Nhà Trắng một cách đường hoàng, ngồi ngang hàng với những gã khổng lồ tư bản! Còn ông ta, Ronald Reagan, chỉ cần một buổi họp báo trên truyền hình đã bẻ gãy xương sống của giai cấp công nhân Mỹ ngay trước mắt toàn dân!”
“Kể từ ngày đó, bốn chữ ‘Cán cân Lao - Tư’ chính thức trở thành một trò cười.”
Quân bài Domino bắt đầu đổ.
Trước mắt Leo là một chuỗi những hình ảnh cắt ghép nhanh đến chóng mặt.
Một dự luật cắt giảm thuế khổng lồ được ký kết. Thuế thu nhập liên bang cao nhất bị chém từ 70% xuống còn 28% - kẻ hưởng lợi lớn nhất dĩ nhiên là những kẻ vốn đã đứng trên đỉnh kim tự tháp. Từng đạo luật giám sát từng kìm kẹp con quái vật tư bản lần lượt bị bãi bỏ. Từ “chống độc quyền” lặng lẽ biến mất khỏi từ điển của Bộ Tư pháp. Làn sóng sáp nhập doanh nghiệp dâng cao ngất trời, những tập đoàn “khủng long” lần lượt ra đời. Phố Wall, cái sòng bạc tài chính từng bị nhốt vào lồng, nay được mở toang cửa.
Leo nhìn thấy những thuật ngữ anh chỉ đọc trong sách lịch sử tài chính giờ hiện hình thành những công cụ điên rồ ngoài đời thực – trái phiếu rác, mua lại bằng đòn bẩy, phái sinh tài chính... Những gã chủ ngân hàng từng cẩn trọng như kế toán viên, giờ lắc mình biến thành chúa tể của thời đại mới.
Cuối cùng, hình ảnh quay về nơi Leo quen thuộc nhất.
Pittsburgh.
Anh thấy những nhà máy thép anh nhìn từ bé đến lớn, lần lượt đóng cửa. Lò cao tắt lửa. Ống khói ngừng phun. Những nhà xưởng khổng lồ rỉ sét, trông như hài cốt của những con quái thú bằng sắt bị vứt bỏ.
Hàng vạn công nhân, những người đàn ông từng nuôi cả gia đình bằng một đầu lương, nay xếp hang dài nhận những đồng trợ cấp thất nghiệp rẻ mạt. Trên mặt họ là biểu cảm trái ngược hoàn toàn với thế hệ GI Bill – hoang mang, tủi nhục và tuyệt vọng cùng cực về tương lai.
Ảo ảnh về “Thời Hoàng Kim” bị đập nát hoàn toàn tại nơi đây.
Hình ảnh hỗn loạn biến mất, thay thế bằng một cú đặc tả phóng to vô hạn. Đó là một gã giao dịch viên trẻ tuổi ở Phố Wall thập niên 80. Gã mặc bộ vest đắt tiền, thắt chiếc cà vạt lòe loẹt, hướng về phía ống kính, nở một nụ cười ngạo nghễ, tràn đầy khoái cảm của kẻ chinh phục. Sau lưng gã là vô số màn hình giao dịch nhấp nháy những con số xanh đỏ.
Giọng nói của Roosevelt lúc này lạnh thấu xương tủy.
“Chúng không còn thỏa mãn với việc gặm nhấm móng nhà nữa đâu, Leo.”
“Chúng bắt đầu dỡ bỏ những bức tường chịu lực, đem những thanh gỗ trăm năm tuổi chất thành đống, rồi châm lửa đốt lên cái đống lửa khổng lồ mà chúng gọi là thịnh vượng.”
“Còn đại đa số người dân, những chủ nhân ban đầu của ngôi nhà, chỉ biết đứng co ro từ xa, run rẩy nhặt nhạnh chút tro tàn còn vương hơi ấm để sưởi thân.”
Cú đặc tả nụ cười ngông cuồng của gã giao dịch viên Phố Wall vỡ tan như kính.
Thời gian trôi đến cuối thế kỷ 20.
Góc nhìn của Leo bị kéo về Washington D.C. Anh thấy một đám chính khách và chủ ngân hàng vận côm lê là lượt đang nâng ly chúc mừng trong một phòng họp lộng lẫy. Họ chúc mừng việc chính thức bãi bỏ một đạo luật.
Đạo luật đó, chính là Glass-Steagall.
“Cánh cửa lồng sắt, chính tay chúng đã mở toang rồi.” Giọng Roosevelt bình thản đến đáng sợ.
Và rồi, bão tố ập đến.
Năm 2008.
Leo trải nghiệm cơn sóng thần tài chính quét qua toàn cầu theo một cách chưa từng có.
Anh chứng kiến ngày Lehman Brothers sụp đổ. Những gã nhân viên ngân hang trong bộ vest đắt tiền ôm thùng carton đựng đồ cá nhân, ngơ ngác bước ra khỏi tòa nhà trụ sở ở Manhattan.
Anh thấy một cặp vợ chồng trung niên bình thường ngồi trước máy tính, trân trối nhìn tài khoản hưu trí 401K – thứ họ dành dụm để dưỡng già – bốc hơi 40% giá trị chỉ trong một ngày.
Anh cảm nhận được tiếng nấc nghẹn của người vợ, và nỗi tuyệt vọng bất lực ăn sâu vào xương tủy của người chồng.
Anh nghe tiếng búa gõ của đấu giá viên bán nhà tịch biên.
Vô số gia đình, vì không thể trả nổi những khoản vay thế chấp dưới chuẩn được các nhà giả kim tài chính đóng gói tinh vi, đã bị ngân hàng tống cổ khỏi ngôi nhà họ gắn bó hàng chục năm.
Rồi góc nhìn lại bị giật ngược về Washington. Những kẻ gây ra cuộc khủng hoảng này, những CEO định chế tài chính đã bán thứ tài sản độc hại cho cả thế giới, đang ngồi tại phiên điều trần Quốc hội.
Song, họ không bị trừng phạt. Ngược lại, họ đang nhận được gói cứu trợ.
“Quá Lớn Để Sụp Đổ!” (Too Big To Fail)
Giọng của Roosevelt lúc này không còn là sự tức giận, mà là một tiếng gầm thét từ tận đáy lòng.
“Đấy là lời nói dối trơ trẽn nhất mà ta từng nghe trong đời! Chúng dùng người gửi tiền và người nộp thuế trên toàn thế giới làm con tin, bắt cóc cả quốc gia! Năm xưa ta triệu tập lũ chủ ngân hàng đến Nhà Trắng, chỉ thẳng mặt mắng chúng là lũ bất lương! Còn Tổng thống của các người, Chính phủ của các người, lại đem tiền thuế của dân dâng lên như vật tế thần, cầu xin chúng nhận cho!”
Trong hình ảnh, một gã CEO ngân hàng vừa nhận hàng trăm tỷ đô la cứu trợ của chính phủ vì đầu tư phái sinh thua lỗ, ngay trong năm đó, lại tự thưởng cho mình khoản tiền thưởng lên tới con số thiên văn 30 triệu đô la.
Sau khủng hoảng, trên đống hoang tàn, những con quái vật còn kinh khủng hơn bắt đầu mọc lên. Khu công nghiệp cũ đã chết hẳn, thay vào đó là Thung lũng Silicon chan hoà ánh nắng California.
Góc nhìn của Leo bay qua những khuôn viên công nghệ đẹp như công viên giải trí.
Nhưng cảnh tượng dưới lòng đất mới khiến người ta lạnh gáy làm sao.
Anh thấy những trung tâm dữ liệu khổng lồ nằm phục dưới lòng đất như những con quái thú, vô số đèn tín hiệu máy chủ nhấp nháy như ngàn vạn con mắt quỷ, tham lam nuốt chửng thông tin từ mọi ngóc ngách địa cầu.
“Con trai, cậu thấy chưa?”
Giọng Roosevelt vang lên lần nữa, lần này ông như một giáo viên lịch sử đang giảng giải một đề tài hoàn toàn mới cho học trò.
“Những siêu tập đoàn (trust) năm xưa ta đấu tranh chống lại, chúng lũng đoạn là sắt thép, là dầu mỏ, là đường sắt, là những thứ cậu nhìn thấy được, sờ thấy được. Còn đám bảo hoàng kinh tế của thời đại mới này...”
Ông dùng lại chính từ ngữ ông từng dùng để mô tả gia tộc DuPont và Morgan.
“Chúng độc quyền thông tin, độc quyền dữ liệu, độc quyền tư tưởng và độc quyền cả dục vọng của các cậu!”
“Thông qua mỗi cú nhấp chuột, mỗi lần tìm kiếm, mỗi giây cậu dừng lại xem tin, chúng xây dựng một hồ sơ kỹ thuật số chính xác đến mức chính cậu cũng phải rùng mình. Rồi chúng dùng hồ sơ đó để thao túng cậu, khiến cậu mua thứ cậu không cần, khiến cậu tin vào điều chúng muốn cậu tin.”
“Chúng đã xây dựng một đế chế kỹ thuật số vô hình xuyên biên giới, khổng lồ gấp vạn lần đế chế của Standard Oil!”
Ngay khi Leo đang bị chấn động bởi bức tranh toàn cảnh vĩ mô ấy, ống kính của bộ phim tinh thần bỗng tăng tốc đột ngột, như một viên đạn rời nòng, nhắm thẳng vào cuộc đời anh.
Nó xuyên qua tầng mây, lướt qua lục địa Bắc Mỹ, hạ cánh chính xác xuống Pittsburgh.
Anh thấy quán cà phê “Daily Grind” nơi anh làm việc. Anh thấy tài khoản Twitter “Bóng Ma Chính sách Kinh tế Mới” của mình. Anh thấy dòng tweet ghim đầu trang về công ty Omni.
Và rồi, ống kính xuyên qua những bức tường vật lý, đi vào thế giới ảo được dệt nên bởi mã lệnh và dữ liệu.
Anh thấy một hệ thống quản trị hậu trường mang cái tên lạ hoắc mà anh chưa từng nghe: “Công ty Dịch vụ Dữ liệu Human Shield”.
Trên giao diện hệ thống, anh thấy tên mình – Leo Wallace.
Ảnh đại diện, thông tin cá nhân, và ảnh chụp màn hình dòng tweet của anh được tổng hợp trong một hồ sơ.
Và ngay trên đầu hồ sơ, một cái nhãn do thuật toán tự động tạo ra, được tô đỏ chót:
“Đánh giá rủi ro: CAO.”
“Xu hướng cảm xúc: Phản xã hội / Chống thương mại.”
Ngay sau đó, một loạt lệnh tự động được thực thi.
Hồ sơ bị đánh dấu “Rủi ro cao” này được tự động phân phối đến tất cả các khách hàng doanh nghiệp đã đăng ký gói “Cảnh báo rủi ro nhân sự” của công ty Human Shield.
Danh sách khách hàng dài dằng dặc. Và trong cái danh sách dài dằng dặc ấy, anh thấy một cái tên quen thuộc: Công ty Trách nhiệm Hữu hạn Daily Grind.
Cuối cùng anh cũng hiểu. Cuối cùng anh đã nhìn thấu toàn bộ quy trình vận hành của “bàn tay vô hình” ấy.
Lạnh lùng, hiệu quả, chính xác, và hoàn toàn vô nhân tính.
Không có ông quản lý giận dữ nào, không có bà HR ác độc nào, thậm chí chẳng có một con người cụ thể nào nhấn nút “sa thải”. Anh chỉ đơn giản bị một thuật toán trong hệ thống quản trị rủi ro khổng lồ phán quyết là “tài sản xấu”, và rồi bị “thanh lý” một cách điềm nhiên.
Nụ cười ngạo nghễ của gã giao dịch viên Phố Wall, và biểu cảm bất lực pha lẫn đồng cảm của Dave khi đưa phong bì thôi việc, trong khoảnh khắc này, xuyên qua ba mươi năm thời gian, chồng khít lên nhau trong tâm trí anh.
Hãy bình luận để ủng hộ người đăng nhé!